Ποιος είναι ο ευκολότερος τρόπος να μάθω στο παιδί μου τη συνέπεια; Προβληματίζομαι συχνά για το πώς μπορώ να βοηθήσω έναν γονέα να αντιληφθεί πως ο καλύτερος, ο ασφαλέστερος και ο πιο άμεσος τρόπος να εκπαιδευτεί στις δεξιότητες της ζωής ένα παιδί είναι μέσα από τις συνέπειες των πράξεών του ή της απραξίας του.  Και ενώ οι περισσότεροι (όχι όλοι είναι αλήθεια) το αντιλαμβάνονται σε επίπεδο νόησης δεν μπορούν να το οικειοποιηθούν όταν έρχεται η ώρα. Τι μας κάνει λοιπόν ενώ καταλαβαίνουμε πως αυτή είναι η λύση να μην την υιοθετούμε; Ασφαλώς και δεν είναι το ευκολότερο πράγμα και σίγουρα δεν υπάρχει ένας μόνο λόγος που μας δυσκολεύει αλλά πολλοί. Άλλοι βασίζονται στην προσωπικότητα που έχει διαμορφώσει ο καθένας μας και το πώς διαχειρίζεται την αλλαγή και το καινούργιο, άλλοι στη συνήθεια, άλλοι στην άγνοια, και άλλοι στην έλλειψη τόλμης που εν μέρη ενέχεται σε όλα τα παραπάνω. 

Δεν είναι δυνατόν σε ένα τέτοιο άρθρο να ασχοληθούμε με όλους τους λόγους γιατί θα γράφαμε όχι άρθρο αλλά βιβλίο.  Το άκουσμα σε μια συνέντευξη του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, να ομολογεί πως η εκπαίδευσή μας δεν είναι βασισμένη στην έρευνα αλλά στην απομνημόνευση με έκανε να σκεφτώ πως και όλη η ζωή μας είναι ακριβώς έτσι. 

Ο κύριος και βασικός λόγος που δεν τολμούμε να αφεθούμε, τουλάχιστον ως γονείς για τα παιδιά μας, στη σοφία της κατάκτησης της όποιας δεξιότητας μέσα από τη συνέπεια, είναι διότι ούτε εμείς οι ίδιοι δεν το έχουμε κάνει.  Ούτε οι γονείς μας, ούτε οι δάσκαλοί μας και κυρίως το κατεστημένο σύστημα εκπαίδευσης δεν μας έχει αφήσει να καταλάβουμε κάτι εξαιρετικά σημαντικό.  Πως η γνώση κατακτιέται μέσα από την εμπειρία. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα από τη γέννησή του βασίζεται πάνω στην απομνημόνευση και όχι στην κατάκτηση της γνώσης μέσα από την έρευνα που οδηγεί στην εμπειρία.  Οι προσωπικότητές μας δομούνται λοιπόν στην μίμηση, στη αποστήθιση, στην καταγραφή και την απομνημόνευση των γνώσεων ή των εμπειριών των άλλων και κάθε τι καινούργιο φαντάζει ως νεοτερισμός και οι περισσότεροι προτιμούμε να απέχουμε απ’ το ρίσκο του.  Βιώνοντας λοιπόν τη ζωή μας αντιγράφοντας αυτά που κάνουν οι γονείς μας ή αυτά που κάνουν οι πολλοί καταλήγουμε να γινόμαστε ρέπλικες ο ένας του άλλου και έτσι ετοιμάζουμε και τα παιδιά μας.

Όταν λοιπόν ακούει ένας γονιός τη θεωρία περί των συνεπειών (φυσικών και λογικών) τις αντιλαμβάνεται μεν, δεν τις εφαρμόζει δε.  Και όταν κάποιες φορές τις εφαρμόζει μάλλον φαντάζουν στο μυαλό του παιδιού ως τιμωρία και όχι ως μια εκπαιδευτική διαδικασία και ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι ο γονιός είναι ήδη θυμωμένος.  Και ας γίνουμε λίγο πιο συγκεκριμένοι μέσα από ένα παράδειγμα.

Ο έφηβος ετοιμάζεται να φύγει.  Ήδη στην είσοδο της πολυκατοικίας τον περιμένουν ο φίλος του με τον πατέρα του που θα τους μεταφέρει στον προορισμό τους.  Ο έφηβος ασφαλώς γνώριζε την ώρα που θα τον έπαιρναν.  Το κουδούνι χτυπά και αντί να είναι έτοιμος στην πόρτα που θα λέγαμε, εκείνη την ώρα ψάχνει τα παπούτσια του, τα οποία αφού βρει (ξέρετε  πώς είναι να βρεις κάτι στο δωμάτιο ενός εφήβου) διαλέγει να τα φορέσει με δεμένα τα κορδόνια, (επειδή βιάζεται) πράγμα αδύνατον όμως για τα παπούτσια είναι μποτάκια.  Μάλλον κανείς στον κόσμο δεν μπορεί να φορέσει μποτάκια με δεμένα τα κορδόνια!  Ο έφηβος όμως συνεχίζει να προσπαθεί με αποτέλεσμα να καθυστερεί.  Η μητέρα τον παρακολουθεί σιωπηλή αλλά μέσα της κορυφώνεται η επικριτική διάθεση.  Θέλει να του φωνάξει  πως ήξερε τι ώρα θα έρθουν να τον πάρουν και όφειλε να είναι έτοιμος.  Θέλει να τον επιπλήξει γιατί πήγε 14 χρονών και δεν ξέρει πως δεν είναι δυνατόν να φορέσει δεμένα μποτάκια. Θέλει να στριγκλίσει  πως ο άλλος γονιός που περιμένει δεν έχει κανένα λόγο να υφίσταται τη συνέπεια της δικής του ασυνέπειας.  Προσπαθεί απεγνωσμένα να κρατηθεί αλλά η ιδέα ότι ο άλλος γονιός περιμένει, την φέρνει στο αναμενόμενο κρεσέντο και αρχίζει να ωρύεται!  Ο έφηβος έκπληκτος δεν αντιλαμβάνεται καν το λόγο αυτής της αδικαιολόγητης για εκείνον έκρηξης και φανερά απογοητευμένος και θυμωμένος αρχίζει να καυγαδίζει με τη μάνα του γιατί δεν του φέρνει άλλα παπούτσια αφού τον βλέπει ότι δυσκολεύεται.  Η μητέρα με όλα τα αισθήματα ανεπάρκειας, απογοήτευσης και απελπισίας σπεύδει και του φέρνει άλλα παπούτσια και ο έφηβος με καθυστέρηση 10 λεπτών αναχωρεί φανερά ενοχλημένος με τη μητέρα του!  Η μητέρα παραμένει έξαλλη από θυμό να αναλογίζεται πόσο αδιάφορος και εγωιστής είναι ο γιος της και ο άλλος πατέρας φανερά ενοχλημένος για τις επιλογές του δικού του γιού να έχει τόσο κακομαθημένους φίλους, οδηγεί εκνευρισμένος για τον προορισμό τους.  Οι δύο έφηβοι ανταλλάσσουν τις τελευταίες επιδόσεις τους στο βιντεοπαιχνίδι που λίγο πριν έπαιζαν διαδικτυακά αγνοώντας παντελώς όλες τις άλλες εκδοχές της ιστορίας που ζουν.  Είναι απλά θυμωμένοι με τους μεγάλους που τρελαίνονται με το τίποτα!!! Σας θυμίζει άραγε κάτι; 

Τι μας λέει η παραπάνω ιστορία;  Μας αποδεικνύει περίτρανα πως ο έφηβος δεν έχει εκπαιδευτεί καθόλου σε θέματα ανάληψης ευθύνης, δεν έχει καθόλου ανεπτυγμένο το κοινωνικό του ενδιαφέρον, δεν γνωρίζει να διαχειρίζεται το χρόνο,  παράλληλα  αποδεικνύει ότι δεν είναι και καθόλου ευγενής.  Πώς κατέληξε ο νέος αυτός όπως και εκατοντάδες άλλοι να συμπεριφέρονται τόσο εγωκεντρικά;  Ποιος ευθύνεται; Σίγουρα όχι οι ίδιοι.

Ας πιάσουμε την ιστορία αλλιώς.  Άραγε ήταν η πρώτη φορά που ο νέος αυτός αργούσε;  Αν ρωτήσουμε αυτή τη μητέρα θα μας πει σίγουρα.  «Μπα από μικρό παιδί έτσι είναι, πάντα τον περιμένουμε και πάντα αργεί».  Μια λογική ερώτηση προς τη μητέρα αυτή είναι:  «Γιατί τον περιμένετε;» για να πάρουμε την απάντηση με ορθάνοιχτα απορημένα μάτια. «Και δηλαδή τι να κάνουμε;» Γιατί καλή μου μητέρα εφήβου και κάθε μητέρα δεν διάλεξες  μια μέρα που ο γιός σου όντας ακόμη παιδάκι θα πήγαινε σε κάτι δικό του που θα τον ενδιέφερε να μην το χάσει, να αποφασίσεις πως επειδή η ώρα πέρασε δεν κρίνεις σκόπιμο να πάτε καθυστερημένοι, και παράλληλα να δηλώσεις  (επειδή όλα γίνονται  για εκπαιδευτικούς λόγους και όχι για εμπάθεια και τιμωρία), πως είσαι σίγουρη πως την επόμενη φορά θα είναι έγκαιρα έτοιμος και δεν θα χάσετε την όποια υποχρέωση σας; Γιατί άραγε; Το πιθανότερο είναι γιατί κανείς ποτέ δεν σου το είπε.  Κανείς ποτέ δεν είδες να το κάνει γύρω σου. Και σίγουρα γιατί το αγαπάς πολύ το παιδί σου για να το κάνεις να χάσει το πάρτι του φίλου του επειδή δεν ήταν έτοιμο στην ώρα του.  Να λοιπόν όμως που έφθασε στα 14 και δεν αντιλαμβάνεται καν τι θα πει να τον περιμένουν.  Τι θα πει να μην αναλαμβάνει την ευθύνη της καθυστέρησής του.  Να μην φροντίζει έγκαιρα τις υποχρεώσεις του.     

Γιατί άραγε να μην επιτρέπουμε στα παιδιά μας να μάθουν από τη συνέπεια των δικών τους επιλογών;  Γιατί να μην τους αποδίδουν οι γονείς το μέγεθος της ευθύνης που τους αναλογεί και να αναλαμβάνουμε οι ίδιοι ως διασώστες την τελευταία στιγμή να λύνουν το πρόβλημα;  Ακόμη και σ’ αυτή την τρυφερή ηλικία της εφηβείας είναι καιρός (πάντα είναι καιρός) για αλλαγές.  Να μία. Αυτή η ίδια μητέρα θα μπορούσε να εξαφανιστεί στο μπάνιο καθώς ο γιός της προσπαθεί να φορέσει τα δεμένα μποτάκια και να αφήσει τη συνέπεια της καθυστέρησης να γίνει ο δάσκαλος τους γιού της. Μπορεί  ο πατέρας του φίλου που περιμένει να έφευγε.  Ίσως να ξαναχτυπούσε το κουδούνι με περισσότερη απαίτηση.  Ίσως να τον επέπληττε.  Ίσως η επίπληξη από τον άλλο ενήλικο να ήταν πιο αποτελεσματική μιας και από τον γονιό του δεν τον αγγίζει πια (αφού γίνεται συνεχώς). Η μητέρα όμως πάντα διασώστης του γιού αλλά και του εαυτού της δεν θέλει να αφήσει τον άλλο γονιό να καταλάβει τη δική της ανεπάρκεια.  Μήπως και ο άλλος γονιός είναι αλλιώς; Ας αποφασίσουμε να επιτρέψουμε τις συνθήκες να εκπαιδεύουν τα παιδιά μας.  Όσο πιο νωρίς τόσο πιο καλά. 

Ζητούμενο να αρχίσει η εκπαίδευση όσο το παιδί είναι νήπιο, ή στην πρώιμη παιδική ηλικία για να μπορέσει ως έφηβος να έχει ήδη αντιληφθεί την ευθύνη που του αναλογεί. Όσο πιο νωρίς τόσο πιο καλά!  Έχω δει άπειρους γονείς να προσπαθούν από απόσταση χιλιομέτρων να ξυπνήσουν τα παιδιά τους για να πάνε στις υποχρεώσεις τους.  Έχω δει γονείς να αφήνουν τις δουλειές τους και να πηγαίνουν να μείνουν με τη φοιτήτρια κόρη τους την περίοδο των εξετάσεων όχι για να βεβαιωθούν ότι διαβάζει ή ότι θα φάει καλό φαγητό, αλλά για να βεβαιωθούν ότι ξύπνησε το πρωί για να πάει να γράψει στις εξετάσεις της!  Και αυτοί οι έφηβοι γίνονται μετά ενήλικες και λειτουργούν ανάλογα και ως εργαζόμενοι. Λυπούνται τον εαυτό τους που η μοίρα του έριξε σ’ αυτό το στριμμένο αφεντικό που τους θέλει να είναι εκεί στην ώρα τους!

Ας επιτρέψουμε στο παιδί να διερευνήσει τις συνέπειες των πράξεών του όσο είναι μέσα στο θερμοκήπιο της οικογένειας.  Όταν φύγει το λουλούδι από τις ειδικές συνθήκες του θερμοκηπίου συνήθως μαραίνεται.  Έτσι κάνουμε και τα παιδιά μας.  Τα φροντίζουμε τα προστατεύουμε, τα κανακεύουμε μέχρι που έρχεται η ζωή με τις αδυσώπητες και αναπάντεχες στιγμές της να τους μάθει τους δύσκολους χειρισμούς που θα ήταν καλό να ήξεραν ήδη. 

Ας αφήνουμε τα παιδιά να ερευνούν τα όρια τα δικά τους, τα δικά μας, των άλλων.  Ας μην συνεχίζουμε τον μιμητισμό ακολουθώντας ότι κάνουν όλοι. Ας τους δίνουμε την ευκαιρία να επιλέγουν τον ένα ή τον άλλο δρόμο αλλά να αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των επιλογών τους.  Ας δείχνουμε στα παιδιά τις επιλογές και ας τα αφήνουμε να ερευνούν και να μαθαίνουν μέσα από την εμπειρία.  Οι συνέπειες είναι κάποιες φορές σκληρές.  Ας έχουμε στο νου πως οι συνέπειες που θα υποστεί το 10χρονο είναι εξαιρετικά μικρότερες από εκείνες του 18χρονου και αναμφισβήτητα καμία σχέση δεν έχουν με εκείνες που θα ζήσει ως ενήλικας.  Ας θελήσουμε να επιτρέψουμε το βίωμα να είναι πιο συχνό από τις συμβουλές και το κήρυγμα.  Και ας αποφασίσουμε να  μην μας νοιάζει τόσο πολύ το τι θα πουν οι άλλοι.  Ας λειτουργήσουμε σαν Μέντορες και Προπονητές!   

Ερατώ Χατζημιχαλάκη – Οικογενειακή Σύμβουλος

www.allazo.gr