«Ανάληψη ευθύνης»
Ένας κούκος φέρνει την άνοιξη και είναι ο μοναδικός δρόμος προς την εξέλιξη.
Τι γίνεται με το θέμα της ανάληψης ευθύνης γενικότερα; Πώς αντιλαμβανόμαστε το θέμα ως πολίτες, επαγγελματίες, δάσκαλοι, γονείς, κόρες, γιοί, σύντροφοι;
Αναλαμβάνουμε την ευθύνη που μας αναλογεί; Και αν ναι, ισορροπημένα ή άνισα; Και εις βάρος ποιού; Του εαυτού μας ή του άλλου; Και αν όχι, ποιος ευθύνεται για ότι συμβαίνει; Ευθύνεται κάποιος, ή στην τύχη γίνονται όλα; Πώς θα εμπνεύσουμε την ανάληψη ευθύνης στα παιδιά μας; Τι φταίει που ο μέσος Έλληνας θεωρεί ότι την ευθύνη για όλα την έχουν οι άλλοι; Ποιος τον οδήγησε σ’ αυτό το συμπέρασμα; Είναι παρατηρημένο πως ακόμη και κάποιοι που ξεκινούν να θεωρούν την προσωπική ευθύνη σημαντική, στην πορεία αφήνονται στη συλλογική και χάνονται μέσα στην ανεξίτηλα γραμμένη πεποίθηση πως «ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη». Τι μπορούμε να κάνουμε για να παραμείνουν ενθουσιώδεις και υπέρμαχοι;
Σπουδαία λέξη η ευθύνη! Και ετυμολογικά είναι σπουδαία μιας και προέρχεται από το ρήμα «ιθύνω» που θα πει κατευθύνω, διέπω, καθοδηγώ, κυβερνώ. Άρα το να «αναλαμβάνω την ευθύνη μου» είναι σαν να αναλαμβάνω να κατευθύνω, να ρυθμίζω (διέπω = ρυθμίζω, κανονίζω, καθορίζω), να καθοδηγώ και να κυβερνώ τη ζωή μου και ότι αυτή εμπεριέχει. Καλό δεν ακούγεται; Απροσμέτρητη η σοφία που περικλείεται στην Ελληνική γλώσσα. Ανεκτίμητη η αξία των λέξεων. Αν μπορούσαμε μόνο τις έννοιες να συλλογιζόμασταν και να εφαρμόζαμε θα είχαμε αναγάγει το επίπεδο της ζωής μας σε άλλες βαθμίδες συνειδητότητας. Δυστυχώς παραμένουμε σε μια επιφανειακή πλευρά ακολουθώντας τη μάζα μάλλον όχι από επιλογή αλλά από συνήθεια.
Η κοινωνία είναι σαν μια αγέλη. Κινείται όπου θέλει να την πάει ο μπροστάρης της. Επειδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κάθε φορά ποιος είναι εκεί μπροστά γιατί απέχουμε πολύ μιας και είμαστε μέρος της μάζας και επειδή ακόμη δεν ξέρουμε ποια είναι τα κίνητρά του, αν έχει ή δεν έχει, αν είναι ένας ή πολλοί, από πού καθοδηγούνται, πώς έχουν διαμορφώσει τους στόχους τους και όλα αυτά που θα οφείλαμε να γνωρίζουμε για να αποφασίσουμε αν θα ακολουθήσουμε ή όχι, χρειάζεται να προστατευτούμε! Θα προστατευτούμε αν οργανωθούμε σε μικρότερες ομάδες με κοινά κίνητρα. Συχνά εντασσόμαστε σ’ αυτές τις μικρότερες ομάδες και εκφράζουμε τα πιστεύω μας μέσα από αυτές σαν Ολυμπιακοί ή Παναθηναϊκοί, Δεξιοί ή Αριστεροί, Χριστιανοί ή Μουσουλμάνοι, Άνδρες ή Γυναίκες, υιοθετώντας αυτά που η ομάδα στην οποία επιλέγουμε να ανήκουμε πρεσβεύει, αλλά ακολουθούμε και πάλι την αγέλη κατά ομάδες. Αν συνέβαινε κάτι μαγικό και η ευθύνη μεταφερόταν στην μονάδα τα πράγματα δεν θα άλλαζαν άραγε μαγικά; Και το χειρότερο; Ανταγωνιζόμαστε και ως ομάδες για το ποιος είναι ο καλύτερος χωρίς να αναλαμβάνουμε πάλι την ευθύνη που μας αναλογεί.
Όταν ο Γκάντι έλεγε «Γίνε η αλλαγή που θέλεις να δεις να γίνεται στον κόσμο» ήξερε πως η ανάληψη ευθύνης ήταν το βασικό κριτήριο για την αλλαγή. Έχουν περάσει κοντά 70 χρόνια από τον θάνατό του και ακόμη η ανθρωπότητα δοκιμάζεται χωρίς να έχει αντιληφθεί το μεγαλείο αυτής της φράσης. Τι εμποδίζει τον μέσο άνθρωπο να το εφαρμόσει;
Ίσως ή άγνοια; Είναι γνωστό ότι κανείς δεν μιλά για τη σπουδαιότητα της ανάγκης αυτής. Από νωρίς συνηθίζουμε να λέμε πόσο ευθύνεται ο άλλος ακόμη και για τα δικά μας συναισθήματα. Αν ρωτηθούν 10 ενήλικες ποιος ευθύνεται π.χ. για το θυμό τους και οι 10 θα πουν πως φταίει ο άλλος που κάνοντας αυτή ή εκείνη τη συμπεριφορά τον θύμωσε. Κανείς ποτέ δεν του εξήγησε πως την ευθύνη του συναισθήματός του την έχει ο ίδιος και πως αν αναλάβει αυτή την τόσο σημαντική ευθύνη, θα το ξανασκεφτεί αν θα θυμώσει, γιατί ο θυμός του έχει αντίκτυπο τις περισσότερες φορές στον ίδιο και όχι στον αίτιο του θυμού του. Για να μπορέσει να το αντιληφθεί αυτό κανείς χρειάζεται αρκετός δρόμος μέσα στα χωράφια της αυτογνωσίας και παράλληλα χρειάζεται τόλμη και αποφασιστικότητα για να πάρει τη ζωή του στα χέρια του. Θέλει χρόνο να αντιληφθεί πως όσο παραχωρεί στον άλλον την ευθύνη του δικού του συναισθήματος, τόσο θα είναι έρμαιο των συμπεριφορών, των επιλογών και των αποφάσεων του άλλου και όχι του εαυτού του. Ποιος θα το μάθει αυτό στο παιδί; Αν δεν το κάνει η οικογένεια;
Βασική και ουσιαστική αιτία η μίμηση; Ο άνθρωπος ως μιμητικό ον, μαθαίνει από πολύ νωρίς να ζει βασισμένος στο παράδειγμα. Το νήπιο παρακολουθεί αυτά που κάνουν οι άλλοι γύρω του και το παράδειγμα είναι τόσο ισχυρό και επαναλαμβανόμενο που δεν του επιτρέπει να καταγράψει αυτά που ίσως του λένε αλλά μόνον αυτά που βλέπει να κάνουν. Το να πιστέψουμε βέβαια πως ξαφνικά μια μέρα όλη η κοινωνία θα αρχίσει να ενεργεί όπως χρειάζεται αναλαμβάνοντας όλοι την ευθύνη που τους αναλογεί είναι ουτοπικό. Είναι σημαντικό όμως να δούμε την εφαρμογή στην προσομοίωση της μικρής κοινωνίας που είναι η οικογένεια. Ο αφυπνισμένος γονιός είναι βέβαιο πως ήδη αποτελεί τη διαφορά. Πώς θα προσκαλέσουμε ή θα προκαλέσουμε τον άλλον εκείνον που δεν ιδρώνει το αυτί του; Δεν θα περιμένουμε από αυτόν! Θα περιμένουμε όμως από εσένα. Ναι εσένα που διαβάζεις αυτές τις γραμμές και είσαι γονιός. Γίνε η αλλαγή που θέλεις. Γίνε το παράδειγμα για το παιδί σου. Ανάλαβε μόνο την ευθύνη που σου αναλογεί σε απλά καθημερινά πράγματα και είναι ήδη αρκετό. Μη βιαστείς να πεις «Μα το κάνω». Δεν το κάνεις. Αναλαμβάνεις τις περισσότερες φορές και την ευθύνη του παιδιού σου! Παραδέξου το!
Θες να είναι μια ακόμη αιτία η μη συνειδητοποίηση του αντιθέτου; Συχνά επειδή ο ευρύτερος κοινωνικός ιστός δεν αναγνωρίζει την σπουδαιότητα αυτής της ανάγκης, αφηνόμαστε χαλαροί στη τύχη της ευκαιριακής απόφασης. Δεν αναγνωρίζουμε πως μια απόφασή μας μπορεί να αφορά ολόκληρο τον περίγυρο ακόμη και τον πλανήτη και συνεχίζουμε την τυχαία έως και βλαβερή συνήθεια. Η συνήθεια λοιπόν μαζί με την μη συνειδητοποίηση της ανάγκης μας κρατούν δέσμιους των κινήσεων που υποθάλπουν την έλλειψη ανάληψης ευθύνης και την παραμονή στη συλλογική ευθύνη και όχι στην ατομική.
Ουσιαστικά αν το καλοσκεφτούμε δύο είναι οι ομάδες που χρειάζεται να τραβήξουν την προσοχή μας. Ο Εαυτός μας και η Οικογένειά μας. Εύλογα γεννιέται το ερώτημα. Ο Εαυτός; Είναι ομάδα ο εαυτός; Ναι είναι. Αν δούμε τον Εαυτό ως το αποτέλεσμα των παρατηρήσεων, των βιωμάτων, των εμπειριών, των αλλαγών, μαζί με όλο τον περίγυρο που τον περιβάλει, θα δούμε ότι είμαστε πολλές υπο-προσωπικότητες που αναφύονται ανάλογα με την περίσταση. Δυνητικά είμαστε ότι θέλουμε να είμαστε, ότι επιλέγουμε να γίνουμε, ότι μας καθόρισε το βίωμα ως την στιγμή. Ως το «τώρα» μας. Σε αυτό το πολύμορφο και πολύπλοκο «τώρα μας» οδηγηθήκαμε αλληλοεπιδρώντας με τον πρώτο και σημαντικότερο κύκλο άλλων μονάδων, εκείνων της οικογένειάς μας, της πυρηνικής ή της ευρύτερης. Η οικογένεια όμως νοσεί όπως νοσούσε πάντα. Αυτό συμβαίνει γιατί ενώ δεν ξέρουμε ποιόν Θεό πιστεύει εκείνος ο μπροστάρης που σέρνει τη μάζα τον ακολουθούμε ως πειθήνια όντα χωρίς πρωτοβουλία και τραυματιζόμαστε και κληροδοτούμε το τραύμα μας στους επόμενους και εκείνοι στους επόμενους και ο χορός καλά κρατεί.
Οι κοινωνικές μάζες διαμορφώνονται και επαναπροσδιορίζονται από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες. Αν μείνουμε όμως εστιασμένοι στη μονάδα και ως άτομο αλλά και ως οικογένεια πολλά μπορούμε να αναμένουμε.
Τι μπορεί να προσφέρει ο γονιός σ’ αυτό το σημείο; Η απάντηση βέβαια είναι: πολλά! Χρειάζεται να αντιληφθεί πως κάνοντας πρώτος εκείνος αυτό που του αναλογεί είναι ικανή βοήθεια για την επιρροή του παιδιού του. Ας αντιληφθούμε πως το «ανήκειν» και η «σημαντικότητα» είναι ότι σπουδαιότερο έχουμε ανάγκη και είτε το πήραμε ή δεν το πήραμε (μάλλον το δεύτερο) απ’ τους γονείς μας, οφείλουμε να βρούμε τρόπους να το δώσουμε ταυτόχρονα στον εαυτό μας και στο παιδί μας. Αυτό όμως χρειάζεται αφύπνιση, γνώση, αρετή και τόλμη. Εύκολο; Καθόλου! Εφικτό; Ναι! Μόλις το αντιληφθεί κάποιος, θα παρατηρήσει πως για να πετύχει το παραπάνω αναπτύσσει συμπεριφορές με κύριο στόχο του αυτόν (το να ανήκει και να είναι σημαντικός) αλλά και άλλους επί μέρους. Χρειάζεται να νοιώσει πως τον «Αναγνωρίζουν». Να έχει δηλαδή την αίσθηση αποδοχής και εκτίμησης. Αμέσως μετά θα εντοπίσει πως χρειάζεται να νοιώθει «Δυνατός». Να είναι με άλλα λόγια κύριος των καταστάσεων που του φέρνει η ζωή. Προχωρώντας λίγο ακόμη, θα εντοπίσει κρυφά και ύπουλα δομημένη την ανάγκη της «Δικαίωσης» που δεν είναι άλλο από την αίσθηση πως είναι «εντάξει» όπως είναι. Και θα ολοκληρώσει το σύνθετο αυτό παζλ με την παρατήρηση πως του χρειάζεται να αντιληφθεί πως έχει τις «Δεξιότητες» να αντιμετωπίσει τα όσα του φέρνει η ζωή. Μ’ αυτά πορευόμαστε όλοι. Ας το καταλάβουμε! Ας δούμε την αλήθεια μας. Κι αν ο περίγυρος ήταν υγιής αργά η γρήγορα θα απολαμβάναμε αυτά που αναζητούμε και θα πορευόμασταν αναλαμβάνοντας την ευθύνη που μας αναλογεί αφήνοντας και ότι αναλογεί στον άλλον για τη δική του υγιή πορεία εξέλιξης. Πόσο όμορφα θα ήταν τα πράγματα! Ας προσγειωθούμε όμως για να δούμε πως αυτό είναι μια ουτοπία. Ούτε ο περίγυρος είναι υγιής, ούτε εμείς αντιλαμβανόμαστε τα παραπάνω και ενώ είναι πανανθρώπινες ανάγκες τουλάχιστον για τον Δυτικό κόσμο, στην προσπάθειά μας να τα απολαύσουμε αναπτύσσουμε συμπεριφορές που καταλήγουν αντί για την Αναγνώριση στη συνεχή και κουραστική αναζήτηση προσοχής, αντί για την Δύναμη πέφτουμε στη μάχη για το ποιος είναι ο πιο δυνατός και επειδή κανείς δεν μας αποδίδει την Δικαίωση που αποζητούμε, πέφτουμε στην Εκδίκηση και επειδή όλοι αμφισβητούν την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες του βίου καταφεύγουμε στην αλαζονεία ή στην παραίτηση. Ποιος δεν αναγνωρίζει μέρος του εαυτού του μέσα σ’ αυτά!
Καιρός να το δούμε για να το θεραπεύσουμε. Εύλογο το ερώτημα! Πώς; Επειδή το κείμενο γράφεται για να διαβαστεί (ελπίζω) από γονείς ας δούμε δυό τρία σημεία αιχμής.
Αναλαμβάνω την ευθύνη που μου αναλογεί όταν θεωρώ ως πρωτεύοντα στόχο τον εσωτερικό μου διάλογο. Ερωτήματα που θέτω μέσα μου, είναι πιο σημαντικά από εκείνα που εκφράζω και συνήθως δεν απευθύνονται σε μένα αλλά στο παιδί μου. Ερωτήματα λοιπόν όπως: «Ποιος είναι ο στόχος μου τώρα» «Ποιος είναι ο στόχος τους παιδιού μου τώρα» «Τι αποζητώ με τις πράξεις μου» «Ποια ανάγκη μου θέλω να καλύψω» «Γιατί περιμένω να την καλύψω απ’ έξω» «Τι μου λείπει για να την δώσω εγώ στον εαυτό μου» «Πόσο ικανός νοιώθω για να προσφέρω στον εαυτό μου αυτό που του λείπει» «Αυτό που κάνω ή λέω καλύπτει την ανάγκη που εντόπισα πως χρειάζεται το παιδί μου» και οι ερωτήσεις δεν έχουν τέλος. Αυτό λοιπόν που συμπεραίνουμε είναι πως οι ερωτήσεις έχουν πιο μεγάλη σημασία από τις απαντήσεις. Αυτές αν τεθούν αργά ή γρήγορα θα οδηγήσουν στην απάντηση. Το πρόβλημα αναφύεται όταν δεν υπάρχουν ερωτήσεις γιατί έτσι ο γονιός πορεύεται σαν παντογνώστης, αδέκαστος κριτής των πάντων, ειδήμων και άσπιλος ή σαν πειθήνιο όργανο του συστήματος κάνοντας ότι κάνουν οι πολλοί.
Ας θεωρήσουμε ως δεύτερο σημαντικό στόχο του συνειδητοποιημένου γονιού, το αναλαμβάνω την ευθύνη που μου αναλογεί και διευκολύνω ταυτόχρονα και το παιδί μου να αναλάβει τη δική του επιτρέποντας να εκδηλωθεί η όποια συνέπεια προκύπτει από την πράξη. Δεν οδηγούν όλες οι πράξεις στα αποτελέσματα που θέλει αυτός που τις κάνει, και αν αυτός που τις κάνει είναι το παιδί μας, μας ενδιαφέρει να μάθει τις συνέπειες των πράξεών του όσο πιο νωρίς γίνεται. Δεν θα είμαστε πάντα εκεί να σώζουμε, να διευθετούμε, να αναλαμβάνουμε, να υπενθυμίζουμε. Ας το αφήσουμε να δει και ας το αφήσουμε να οδηγηθεί μόνο του στο συμπέρασμα ώστε να αντιληφθεί για το αν το συμφέρει η όποια πράξη του. Εύκολη η αντιπαράθεση του γονιού εδώ. «Ναι μα θα είναι αργά όταν θα το καταλάβει». Ποτέ δεν είναι αργά για κάποιον που κατάλαβε. Αντίθετα είναι πολύ νωρίς! Είναι κέρδος γιατί κατάλαβε. Ποιος μας λέει πως όλοι καταλαβαίνουν; Γιατί το θεωρούμε σίγουρο; Ποιος μας λέει πως θα καταλάβει επειδή θα του το πω; Δεν έχω αρκετά παραδείγματα ως τώρα πως κάτι τέτοιο δεν είναι αλήθεια; Ας το αφήσω λοιπόν να καταλάβει. Υπάρχουν άλλοι σε άλλο σημείο της εξελικτικής τους πορείας που δεν έχουν αντιληφθεί εκείνο που ίσως κατάλαβε το παιδί μας από την συνέπεια που το αφήσαμε να υποστεί. Ας μην συγκρινόμαστε με την ουτοπική τελειότητα. Κανείς δεν είναι τέλειος και ας μάθουμε να το εννοούμε όταν το λέμε, γιατί το παπαγαλίζουμε όλοι αλλά το εννοούμε για τους άλλους και όχι για μας τουλάχιστον όχι για τα παιδιά μας.
Υπάρχουν πολλές επί μέρους εύκολες και εφαρμόσιμες ευκαιρίες για να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί.
Αναλαμβάνω την ευθύνη που μου αναλογεί όταν αλλάξω την βαθιά εγγεγραμμένη πεποίθηση από «ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη» σε «εγώ είμαι ο κούκος που θα φέρει την άνοιξη».
Βέβαια πρώτα-πρώτα χρειάζεται να αναρωτηθώ; Γίνεται να εμπνεύσεις σε κάποιον κάτι όταν δεν το κατέχεις; Όχι βέβαια. Άρα εμείς οι γονείς οφείλουμε κατ’ αρχήν να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας στο αξίωμα. «Εγώ είμαι υπεύθυνος για την αλλαγή του κόσμου» Αν το αναλάβουμε μπορεί και να καταφέρουμε να το εμπνεύσουμε. Αυτό απαιτεί διεύρυνση συνείδησης, άπλωμα της σκέψης, τόλμη να διαφοροποιηθείς, αγάπη στη ζωή, ελπίδα και πίστη, αποφασιστικότητα, ξεβόλεμα και κυρίως ανάληψη ευθύνης. Χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί. Σε άλλες κοινωνίες το έχουν ήδη καταφέρει σε ένα καλύτερο ποσοστό. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Τους δοκιμάσαμε τους άλλους. Δεν οδηγούν πουθενά. Ένας - ένας αργά και βασανιστικά θα δούμε να ξημερώνει η άνοιξη. Θα δούμε το Φως που εμπεριέχει η ανάληψη ευθύνης. Αρκεί να το κάνουμε όμορφα, προσεκτικά και σβέλτα.
Ερατώ Χατζημιχαλάκη – Οικογενειακή Σύμβουλος
www.allazo.gr - www.elpidohori.gr